چكيده
بهمنظور بررسي تأثير مواد سوپرجاذب رطوبتي و كود زيستي ميكوريز بر ميزان مصرف آب و عملكرد سيبزميني، آزمايشي به مدت دو سال در مركز تحقيقات و آموزش كشاورزي و منابع طبيعي استان همدان انجام شد. در اين آزمايش، استفاده از ماده سوپرجاذب رطوبتي به مقدار ٨٠ كيلوگرم در هكتار، بذرمال كردن غدهها با كود زيستي ميكوريزا و مصرف توأم ماده سوپرجاذب و كود زيستي ميكوريز با مقدار آب آبياري در سه سطح ٧٥ و ٥٠ درصد نياز آبي سيبزميني با عدم مصرف سوپرجاذب و قارچ ميكوريزا بهعنوان شاهد مورد مقايسه قرار گرفتند. رقم مورد استفاده، ،١٠٠ رقم آگريا بود. در هنگام برداشت، عملكرد كل اندازهگيري شده و همچنين كارآيي مصرف آب، تعيين شد. نتايج نشان داد كه در شرايط آبياري نرمال (تأمين ١٠٠ درصد نياز آبي)، استفاده از سوپرجاذب و كود زيستي ميكوريز اثر قابل توجهي بر عملكرد كل در سيبزميني رفم آگريا نداشت اما در شرايط كمآبياري و بهويژه با آبياري بهميزان ٥٠ درصد، با مصرف كود زيستي ميكوريز و همچنين ماده سوپرجاذب رطوبتي اثر چشمگيري در قدرت رشد و افزايش عملكرد ايجاد شد. ضمن اينكه در شرايط كمآبياري و مصرف توأم سوپرجاذب و كود زيستي ميكوريز اثر بيشتري بر رشد و عملكرد و كارآيي مصرف آب در مقايسه با كاربرد جداگانه آنها ايجاد شد. از نظر اقتصادي، هرچند مصرف سوپرجاذب و ميكوريز حدود سه ميليون تومان هزينه به كشاورز تحميل ميكند اما در شرايط كمآبياري و تنش بهطور متوسط سبب افزايش ٥ تا ٦ تن غده سيبزميني ( ١٨ درصدي عملكرد) در هكتار ميشود كه بهخوبي اين هزينه را جبران ميكند. ضمن اينكه با كاهش ٥٠ درصدي در ميزان مصرف آب، عملاً حدود ٢٠٠٠ مترمكعب در هكتار نيز در مصرف آب صرفه جويي ميشود.
بيان مساله
مواد سوپرجاذب از نظر ساختماني، شبكهاي از مواد پليمري هيدروكربن و آبدوست ميباشند. ضريب جذب آب در اين مواد، بسيار بالا بوده و بيش از ٥٠٠ برابر وزن خود آب جذب ميكنند ( ٣) (شكل ١). همچنين تخليه آب در اين مواد تدريجي بوده و در اثر خشك شدن خاك بهتدريج صورت ميگيرد. بنابراين رطوبت محيط خاك و ريشه به مدت طولاني در حد مناسب براي جذب باقيمانده و بدون نياز به آبياري مجدد، آب ٤ و ٥). همچنين قارچ- ، لازم را در اختيار گياه قرار ميدهند ( ١ هاي ميكوريزا كه بهعنوان كود زيستي مورد استفاده قرار مي- گيرند، با استفاده از اندامهاي ريشهمانند به نام ريسه سبب
افزايش جذب آب و مواد غذايي از خاك ميشوند. ضمن اينكه در رابطه همزيستي با گياه، توليد هورمونهاي رشد نيز ميكنند ٨ و ١٠ ). استفاده از هر دو اين مواد از طرفي موجب افزايش ،٧) رطوبت خاك شده و از جانبي نيز به جذب آب و مواد غذايي خاك به ويژه در شرايط كمآبياري و تنش بهوسيله ريشه سيب- ٣ و ٩ ، زميني كمك ميكند.
معرفي دستاورد يا راهكار
با محدوديت ريزشهاي جوي استان همدان (متوسط بارندگي ساليانه ٣١٣ ميليمتر) و نيز نامناسب بودن توزيع و پراكنش زماني آن و همچنين نياز بالاي آبي محصول سيبزميني، ناگزير بايد از روشهاي بهزراعي بهمنظور حفظ و پايداري توليد و كشت و كار سيبزميني در اين استان استفاده كرد ( ٦). در اين راستا، استفاده از سوپرجاذبهاي رطوبتي و تلقيح با كود زيستي ميكوريز از ابزارهاي مناسب مديريت آب ميباشد. اين مواد با ايجاد قدرت رشد مطلوب، قدرت رقابتي محصول سيبزميني را افزايش داده و ميتوانند با ايجاد رشد مطلوبتر و اجتناب از برخورد با تنش در مراحل بحراني رشد، منجر به افزايش كمي و كيفي محصول بشوند ( ٥ و ٩)
در اين تحقيق، ماده سوپرجاذب رطوبتي به مقدار ٨٠ كيلوگرم در هكتار در مخزن كودكار دستگاه غدهكار بذري مخلوط و در هنگام كاشت غدهها در ٣ تا ٥ سانتيمتري بالاي غده و در شيارهاي كشت توزيع شد. بذرمال كردن غدهها نيز با كود زيستي انجام شد، بهطوريكه به ازاء هر تن غده بذري، مقدار يك كيلوگرم از بستر كاشت مخلوط با قارچ همزيست در مخزن غدهكار سيبزميني بر روي غدهها پاشيده شد. مقدار آب آبياري ٧٥ و ٥٠ درصد نياز آبي سيبزميني تنظيم ، در سه سطح ١٠٠ شده و در كل دوره رشد در اختيار گياه سيبزميني قرار گرفت. لازم به ذكر اينكه در اين تحقيق، هيچ نوع ضدعفوني شيميائي در هنگام كاشت غدههاي بذري مورد استفاده قرار نگرفت. در محصول برداشتي، ميزان عملكرد غده در هكتار مشخص شد.
توصيه ترويجی
نتايج كاربردي حاصل از اين آزمايش كه در عرصه و در سطح مزارع ميتواند مورد استفاده و توصيه قرار بگيرد، بهصورت زير بود:
١- در شرايط آبياري نرمال (تأمين ١٠٠ درصد نياز آبي گياه) استفاده از سوپرجاذب و ميكوريز تأثير قابل توجهي بر عملكرد .( سيبزميني نداشت (شكل ٢
٢- كاربرد كود زيستي ميكوريز و ماده سوپرجاذب در شرايط اعمال تنش و كمآبياري و بهخصوص با تنش شديد (تأمين ٥٠ درصد نياز آبي گياه)، سبب افزايش چشمگيري در عملكرد .( ٤ و ٥ ، سيبزميني شد (شكلهاي ٣
٣- استفاده تلفيقي و توأم كود زيستي ميكوريز و ماده سوپرجاذب در شرايط اعمال تنش و كمآبياري، اثرات بهمراتب بهتري در افزايش عملكرد در مقايسه با كاربرد جداگانه آنها .( ٤ و ٥ ، داشت (شكلهاي ٣
٤- در مجموع در شرايط تنش شديد، ميزان عملكرد غده سيب- زميني با كاربرد تركيبي ماده سوپرجاذب و كود زيستي ميكوريز در حدود ١٨ درصد بيشتر از همين ميزان آب و عدم كاربرد .( سوپرجاذب و كود زيستي بود (شكل ٤
٥- با احتساب سود و زيان اقتصادي مصرف سوپرجاذب و كود زيستي ميكوريز، مشخص ميشود كه زارع سيبزمينيكار حدود سه ميليون تومان با مصرف اين دو ماده هزينه متقبل ميشود. در مقابل با مصرف سوپرجاذب و ميكوريز در شرايط كم آبياري شديد، بهطور متوسط ٥ تا ٦ تن در هكتار در مقايسه با عدم كاربرد آنها افزايش توليد خواهد داشت. چنانچه براي آب مصرفي نيز قيمت تعيين شود، با احتساب اينكه در شرايط فعلي ارزش اقتصادي آب در محصول سيبزميني به ازاء هر مترمكعب حدود ٢٧٠٠٠ تومان برآورد ميشود، عملاً با كم آبياري شديد و مصرف سوپرجاذب و كود زيستي ميكوريز حدود ٢٠٠٠ مترمكعب در مصرف آب صرفهجويي ميشود. بنابراين سودي معادل ٥٤ ميليون تومان در هكتار نيز در قبال كم آبياري نصيب كشاورز سيبزمينيكار خواهد شد. مهمتر از همه، اينكه ميتواند به اقتصاد طولانيمدت و پايدار توليد محصول سيبزميني در مزرعه نيز اميدوار باشد. با جمعبندي نتايج حاصل از اين پژوهش، مشخص شد كه استفاده از ميكوريز و سوپرجاذب صرفاً در شرايط كم آبياري قادر به تحريك رشد و افزايش عملكرد سيبزميني ميباشد. ماده سوپرجاذب در مقايسه با كود زيستي ميكوريز اثر بهتري بر تحريك رشد و عملكرد و كاهش اثرات تنش در شرايط كم آبياري داشت. ضمن اينكه در شرايط تنش شديد، با استفاده توأم از آنها نتايج مطلوبتري حاصل شد.
